บทบรรณาธิการ

 

 

 

 

1.  วาระผลัดเปลี่ยนรัฐบาลใหม่ พรรคการเมืองใหม่ ไทย-สหรัฐ
2.  สว.ต้องหาคดีข่มขืนเด็ก
3.  อาฟกานิสถานถล่มทำลายพระพุทธรูปมรดกโลกสะเทือนชาวพุทธทั่วโลก

 

 

 

 

นี่คือ หนังสือพิมพ์ดี : วิเคราะห์ข่าวในวงการเลขานุการเจ้าคณะจังหวัดและสหธรรมิก ฉบับปีใหม่ พุทธศักราช ๒๕๔๔ ทั้งปีใหม่สากล และปีใหม่ไทยในขณะเดียวกัน ปีใหม่สากล คือ ๑ มกราคม ๒๕๔๔ และปีใหม่ไทย คือ ๑๖ เมษายน ๒๕๔๔ เป็นฉบับประจำเดือน มกราคม-กุมภาพันธ์-มีนาคม-เมษายน พุทธศักราช ๒๕๔๔ นับเป็นฉบับที่ ๒๓ ตั้งแต่ต้นมาจนถึงปัจจุบันนี้

 

เราจะบินบินบินและบินไป สู่ขอบฟ้าสดใสในเบื้องหน้า

 

 

 ช่วงผลัดเปลี่ยนรัฐบาลใหม่ พรรคการเมืองใหม่

ในช่วงปีใหม่ พระพุทธศาสนายุการจำเริญมา ๒๕๔๔ แล้วนี้ มาพร้อมกับการหมดวาระ หมดอำนาจทางการเมืองของ รัฐบาลฯพณฯชวน หลีกภัย เป็นนายกรัฐมนตรี พรรคประชาธิปัตย์ และ รัฐบาลใหม่ โดย ฯพณฯ พ.ต.ท. ดร.ทักษิณ ชินวัตร เป็นนายกรัฐมนตรี แห่งพรรค ไทยรักไทย ได้รับพระบรมราชโองการแต่งตั้งเป็นนายกรัฐมนตรีเมื่อ วันศุกร์ ที่ ๙ กุมภาพันธ์ พุทธศักราช ๒๕๔๔ ก่อนหน้านี้ไม่นานคือ ๑๙ มกราคม ๒๕๔๔ ประเทศมหาอำนาจ สหรัฐอเมริกา ก็ได้รัฐบาลใหม่ โดยนาย ยอร์จ ดับเบิ้ลยู บุช ได้สาบาญตนเข้ารับตำแหน่งประธานาธิบดีสหรัฐอเมริกา ทั้งสองรัฐบาลนี้ มีกำหนดอยู่ในตำแหน่งเป็นเวลา ๔ ปี เมื่อสิ้น ๔ ปี จะตรงกับปีพุทธศักราช ๒๕๔๘ ปีระกา

 

หนังสือพิมพ์ดีฉบับที่ ๒๓ นี้ออกมาตามปกติ เพราะเราเป็นหนังสือพิมพ์รายคาบ ไม่ได้กำหนดเวลาออกไว้แน่นอน ในบทบรรณาธิการ ดี ฉบับนี้ เราจะขอวิเคราะห์โดยสรุปในเรื่องสำคัญ ๆ

 

 ประการแรกคือ กรณี อดีต ส.ว.เฉลิม พรหมเลิศ แห่งสุราษฎร์ธานี ต้องคดีเกี่ยวกับเด็กหญิงอายุต่ำกว่ากฎหมายกำหนด เรามีข้อสรุปว่า ควรที่สังคมไทยจะเริ่มหันมามองประเด็นวัฒนธรรมการแต่งกายสตรีและจัดการให้เป็นระเบียบเรียบร้อยให้มีคุณธรรมในการแต่งกายมากยิ่งขึ้น สำหรับข้าราชการน่าเอาอย่าง ข้าราชการตำรวจ ที่ได้กำหนดกฎเกณฑ์จริงจังเกี่ยวกับการแต่งกายตำรวจหญิงไว้ค่อนข้างรัดกุม ที่น่าคิดคือวงการครูอาจารย์ที่เน้นในหลักการสอนความรู้คู่คุณธรรมแด่นักเรียน แต่ดูเหมือนจะไม่ค่อยเข้าใจกันชัดเจนว่าอะไร อย่างไรเรียกว่ามีคุณธรม แต่งกายอย่างไรจึงจะตรงกับคำว่า มีคุณธรรม ในกรณีพระราชบัญญัติใหม่เกี่ยวกับการตั้งกระทรวงใหม่ คือกระทรวงศึกษาศาสนาและวัฒนธรรม ตั้งแต่ รัฐมนตรีว่าการกระทรวงศึกษาธิการ คนใหม่เข้ารับภาระ ยังไม่เคยเผยนโยบายอะไรที่แน่ชัดเลย ไม่ทราบว่าท่านเข้าใจคำว่า ศาสนาอย่างไร และอะไรคือศาสนาประจำชาติไทย และภาพที่เคลื่อนไหวค่อนข้างมากขณะนี้ก็คือกลุ่มมุสลิมไทย น่ามีคำถามว่า พวกเขาต้องการอะไร จึงดูขวักไขว่ไปหมด ในหน้าจอโทรทัศน์ และในพื้นที่ชนบทต่างจังหวัด

 

 

 

 

 

  ประการที่ 2   กรณีปัญหารัฐบาลอาฟกานิสถานทำลายพระพุทธรูปมรดกโลกที่เมืองบาบียัน

 

แล้วเราจะขอเข้าสู่ปัญหาสำคัญที่สุดที่บทบรรณาธิการหนังสือพิมพ์ดีวันนี้อุทิศให้ค่อนข้างมากและถือว่าเป็นกรณ๊พิเศษ คือ กรณี รัฐบาลของประเทศอาฟกานิสถาน ทำลายวัตถุทางพระพุทธศาสนาในเมืองบาบียัน ที่เป็นมรดกโลกตามที่องค์การศึกษาวิทยาศาสตร์และวัฒนธรรม องค์การสหประชาชาติ (UNESCO) ได้ขึ้นทะเบียนไว้ และถือว่าเป็นปูชนียวัตถุที่สำคัญของกรีกยุคพุทธศตวรรษที่ 15 เสียราบเรียบ โดยอ้างทั้งหลักการอิสลาม และหลักการพระพุทธศาสนา

อ้างหลักการอิสลามว่า อิสลามไม่อนุญาตให้มีรูปเคารพ เพื่อทำรัฐอิสลามให้บริสุทธิ์ โดยให้รัฐอิสลามปราศจากรูปเคารพ และ อ้างหลักการพระพุทธศาสนาว่า สิ่งที่ทำลายเป็นเพียง ดินเพียงหิน เท่านั้น หลักการพระพุทธศาสนาก็บอกอยู่แล้วว่าไม่ให้ยึดมั่นถือมั่นในวัตถุ ไม่ให้ยึดตัวบุคคล

รัฐบาลนี้ชื่อว่า กลุ่มตาลีบัน ได้อำนาจมาจากการปฏิวัติรัฐบาลชุดก่อนเมื่อประมาณ 6-7ปีที่แล้ว เป็นเผด็จการตามระบอบรัฐอิสลาม เป็นไปตามหลักการศาสนาอิสลาม นี่คือกรณีตัวอย่างที่ชัดเจนของวิถีทางศาสนาสากลที่มีเงื่อนไข โดยมิได้มีความเมตตาอันบริสุทธิ์แท้จริง ฉะนั้นจึงมีเงื่อนไขสำหรับการที่จะใช้ความรุนแรง แม้แต่กับ สิ่งที่นักปราชญ์เหล่านั้นระบุว่าเป็นเพียงดินเพียงหิน เท่านั้น ซึ่งกรณีนี้ เป็นเรื่องที่ต้องอธิบายอย่างลึกซึ้งในวงการศาสนาสากลต่อไปอีกมากมาย เพราะเป็นกรณีที่สำคัญขึ้นมาในโลกยุคใหม่ เมื่อศาสนาสากลเองได้กลายเป็นปัญหาของโลกยุคใหม่ขึ้นมาอย่างน่าสนใจเป็นอย่างยิ่ง ในที่นี้เราจะขอวิเคราะห์ในประเด็นปัญหาที่เกี่ยวข้องกับกรณีตาลีบัน ใน 3 ลักษณะปัญหาของการศาสนาสากล ดังต่อไปนี้คือ

 

 

 

1. ปัญหาความขัดแย้งระหว่างศาสนาสากลที่มีพระเจ้าด้วยกัน ซึ่งเนื่องมาจาก พระคัมภีร์ของศาสนา เขียนขึ้นมาไม่ตรงกัน ในแต่ละพระคัมภีร์ก็เขียนขึ้นมาแบบการเมืองในลักษณะการโฆษณาชวนเชื่อ เอาความดีเข้าตัวเอาความชั่วเข้าคนอื่น ด้วยกันทั้งนั้น

 

เช่น พระคัมภีร์ไบเบิลของคริสต์ศาสนาก็เขียนยกตัวเองจนสูงส่งเกินความเป็นจริงว่า องค์ศาสดาของศาสนาคริสต์ มิใช่เพียง คนธรรมดา เหมือนศาสนาอื่น ๆ ทั้งสิ้น ไม่ว่า ฮินดู ซิกส์ อิสลาม และแม้ศาสนาพุทธ แต่เป็น พระเจ้า และทำให้มองไปได้ว่าองค์พระเยซูคริสต์อยู่ในฐานะ ยุพราชเจ้าแห่งสวรรค์ เพราะทรงเป็นพระโอรสองค์เดียวหรือบุตรโทนของพระเจ้า ฐานะของพระเยซูจึงเหนือกว่าศาสดาองค์อื่น ๆ ด้วยเหตุที่ทรงเป็นพระเจ้า เสด็จลงมาจากสวรรค์ ต่อมา หลังจากพระคริสต์สมภพ 638 ปี ก็เกิด องค์นบีมุฮัมมัด ทรงเขียนพระคัมภีร์ขึ้นมาใหม่ เป็น อัลกูรอ่าน และทรงเขียนถึงพระเยซูว่า แม้พระเยซูก็เป็นเพียงนบีองค์หนึ่ง เท่า ๆ กับ นบี มุฮัมมัด คือเป็นเพียงมนุษย์ มิใช่บุตรพระเจ้า หรือ พระเจ้า ตามที่พระเยซูตรัสแสดงไว้ อันเป็นการลดฐานะ ศักดิ์ศรีของพระเยซู จากความเป็นพระเจ้า ลงมาเป็นเพียง คนธรรมดา และแท้จริง อิสลามก็มองเช่นเดียวกับยูดาย ยุคพระเยซูเผยแผ่ศาสนาอยู่ 3 ปีนั้นด้วยซ้ำว่า พระเยซูดูหมิ่นพระเจ้า เมื่ออ้างว่าทรงเป็นบุตรพระเจ้าและเป็นอันหนึ่งอันเดียวกับพระเจ้า

 

และนี่คือการหักล้างกันในระดับปรมัตถธรรมของสองศาสนาที่มีพระเจ้า ซึ่งหมายความว่า จะต้องมีฝ่ายหนึ่งฝ่ายใดกล่าวข้อความที่ไม่เป็นความจริงเกี่ยวกับพระเจ้า ในภายหลังบรรดาผู้นำฝ่ายคริสต์ศาสนาโดยเฉพาะองค์สันตะปาปาจอห์น ปอล ที่ 2 แห่งศาสนาจักรโรมันคาทอลิก ยังประกาศความใหญ่ต่อไปอีก เพื่อข่มอิสลาม โดยไปละลาบละล้วงถึงองค์บรมศาสดาของพระพุทธศาสนา อันเป็นศาสนาของมนุษย์ ที่ไม่มีพระเจ้า ให้ไปเป็นผู้รับใช้ของพระเจ้า โดยกำหนดให้พระพุทธเจ้า ที่ชาวพุทธถือว่าพระองค์ทรงเป็น สตฺถาเทวมนุสสานํ มนุษย์ผู้ทรงเป็นครูของเทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย เป็นประกาศก หรือ ศาสนทูตของพระเจ้าไปเสีย แต่พุทธศาสนิกชนไม่ถือว่าเป็นเรื่องสำคัญ เพราะพระเจ้าไม่ใช่ปรมัตถธรรมสูงสุดของศาสนาพุทธ ปรมัตถธรรมสูงสุดของศาสนาพุทธเป็นเรื่องเกี่ยวกับชีวิตที่เป็นสุขและอุดมสมบูรณ์ตามหลักวิทยาศาสตร์ธรรมชาติ เป็นศาสนาแห่งนักปราชญ์ที่วางอยู่บนหลักของวิชาการล้วน ๆ ที่สามารถเข้าใจสัจธรรมเกี่ยวกับความคิดความเชื่อทั้งมวลของมนุษย์ นั่นคือเข้าใจความลึกซึ้งของศาสนาสากลทั้งสิ้น จึงมีแต่การทะเลาะบาดหมางจนถึงขั้นใช้กำลังกันระหว่างสองศาสนา คือคริสต์กับอิสลามเท่านั้น

 

 

การรบก็เกิดขึ้น พร้อม ๆ กับมีการประกาศศาสนาขององค์นบีมุฮัมมัด เพราะการบังเกิดขึ้นของพระคัมภีร์อัลกูรอ่าน หมายถึงการประกาศลบล้างหลักปรมัตถธรรมสูงสุดของคริสต์ศาสนาโดยตรง คริสต์ศาสนาย่อมไม่อาจจะรับได้ ฉะนั้นเมื่อเกิดอิสลามขึ้น จึงหมายถึงศัตรูของคริสต์ศาสนาเกิดขึ้นมาด้วย และเมื่ออิสลามไปสัมผัสเข้ากับคริสตศาสนาในเวลาต่อมา ก็เกิดเป็นสงครามใหญ่ทันที นั่นคือสงครามครูเสด ซึ่งรบกันนานถึง 300 ปี โดยรบกันตั้งแต่รุ่นปู่ย่าตายาย เป็นต้นไปถึงชั่วลูก หลาน เหลน และโหลน โดยมีสมรภูมิถาวรอยู่ดินแดนเมโสโปเตเมีย ซึ่งนับเป็นสงครามที่ยิ่งใหญ่ที่สุด น่าสนใจที่สุดและมีการสิ้นชีวิตมนุษย์มากที่สุด ยิ่งกว่าสงครามใดใดในประวัติศาสตร์มนุษยชาติ และอาจอธิบายตามหลักธรรมในศาสนาพุทธได้ว่าเป็นปัญหา อัตตา ทิฏฐิ และมานะ คือยึดมั่นถือมั่นว่าศาสดาของตน ดีกว่าศาสดาของศาสนาอื่น และดีที่สุดไม่มีใครเท่า หากคริสต์ศาสนา และ อิสลาม ไม่พยายามประนีประนอมกันในประเด็นสำคัญนี้แล้ว โลกจะไม่มีวันสุขสงบ

 

แนวทางที่ถูกที่ศาสนาทั้งสองควรจะประนีประนอมกันก็คือ การแก้ไขพระคัมภีร์ทั้งสองเสียใหม่ให้ตรงกัน โดยทางพระคัมภีร์ไบเบิลควรแก้ไขประวัติขององค์พระเยซูคริสต์ให้ถูกต้อง เช่นเรื่องกำเนิดของพระองค์ ควรยอมรับว่า บิดาที่แท้จริงของพระองค์คือ โยเซฟ นายช่างไม้ที่สมรสกับนางมารีย์ ซึ่งมีสถานะของความเป็นสามีภริยากันอย่างสมบูรณ์แล้ว ไม่ใช่ พระยะโฮวาห์ ซึ่งเป็นพระเจ้าแอบมาสู่สมกับนางมารีย์ แล้วเกิดเป็นพระโอรสพระเยซู พระเยซูจึงทรงเป็นบุตรพระเจ้าและทรงเป็นพระเจ้า ตามที่พระคัมภีร์เขียนเอาไว้ ซึ่งแท้จริงกลายเป็นเรื่องลามกอนาจาร ผิดศีลธรรมอันดีของหมู่มนุษย์ และควรจะยอมรับว่าองค์พระเยซู มิได้ทรงเป็นพระเจ้า ทรงเป็นมนุษย์เดินดินธรรมดา ๆ นี่เอง ตามที่ประวัติศาสตร์เองก็ได้พิศูจน์แล้ว

 

 

ส่วนพระคัมภีร์อัลกูรอาน ซึ่งเขียนจากจินตนาการระดับหนึ่งของปุถุชนคนธรรมดาเช่นเดียวกับพระคัมภีร์ไบเบิลนั่นเอง บัดนี้สมควรแก้ไขยกร่างทั้งหมด โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเด็น ศาสนาสากลที่มีเงื่อนไข และให้เกียรติแด่องค์พระเยซูคริสต์มากขึ้นสมกับความเป็นเชษฐบุตร คือผู้ที่เกิดมาก่อน หากต่างถือทิฏฐิ มานะ ต่างก็มีอัตตา ความใหญ่ อยู่เหมือนเดิมแล้วโลกจะเป็นอันตรายเพราะย่อมจะนำไปสู่สงครามต่อไป และถ้าเกิดสงครามศาสนาครั้งใหม่ขึ้นแล้ว จะมีอันตรายร้ายแรงกว่าสงครามในอดีต

 

กรณีรัฐบาลตาลีบัน เป็นกรณีที่มีการวินิจฉัยสั่งการ โดยอิทธิพลของหมู่นักปราชญ์อิสลาม 400 โดยอิงจากบทบัญญัติในพระคัมภีร์อัลกูรอาน โดยตรง ทำให้ได้ข้อพิศูจน์ว่า อัลกูรอาน เป็นพระคัมภีร์ที่ ไม่เป็นกลาง แต่ เต็มไปด้วยอคติ เพราะถูกครอบด้วยทิฏฐิ มานะ อัตตา ดังกล่าว ทำให้เกิดโมหะ คือเอียงเข้าข้างตัวเอง เป็น การเมือง เอาดีเข้าตัวเอาชั่วเข้าคนอื่น แต่เมื่อเป็นกรณีระหว่าง ศาสนาที่มีพระเจ้า กับ ศาสนาที่ไม่มีพระเจ้า คือ อิสลาม กับ พุทธ สงครามจึงไม่เกิดขึ้น เพราะ พุทธเป็นศาสนาแห่งนักปราชญ์ ศาสนาแห่งอริยบุคคลผู้เลิศประเสริฐด้วยความดี ที่มีหลักการตัดสินปัญหาและปฏิบัติต่อปัญหาอย่างนักปราชญ์ และที่สำคัญ เป็นศาสนาสากลที่ไม่มีเงื่อนไข กล่าวคือ มุ่งกระทำความดีโดยบริสุทธิ์ โดยเมตตาบริสุทธิ์ คือทำความดีโดยไม่มีเงื่อนไข มีเมตตาบริสุทธิ์โดยไม่มีเงื่อนไข ไม่มีบทบัญญัติที่เปิดเงื่อนไขให้กระทำบาปได้เลย ดังจะกล่าวในประเด็นต่อไป.

 

 

 

2. ระหว่างศาสนาสากลที่มีเงื่อนไขกับศาสนาสากลที่ไม่มีเงื่อนไข กรณีที่เป็นอยู่ขณะนี้เป็นปัญหา ระหว่างอิสลาม กับ พุทธ กรณีตาลีบัน นี่คือความหมายที่ว่า ศาสนาสากลที่มีเงื่อนไข โดยที่ความมีเงื่อนไขนั้นซ่อนตัวอยู่ในส่วนลึกซึ้งของสาระธรรมของอิสลาม เมื่อการณ์ใดเดินไปโดยอิสลามได้ประโยชน์ ก็ดูดั่งไม่มีเงื่อนไข แต่เงื่อนไขจะผุดขึ้นมาทันทีเมื่อเขาเสียประโยชน์ เช่นในเมืองไทย เมืองพุทธนี้ ด้วยหลักการศาสนาสากลที่ไม่มีเงื่อนไข คือประเทศพระพุทธศาสนานี้ มีความเมตตาบริสุทธิ์แท้จริง มุ่งหลักการทำความดีโดยไม่หวังสิ่งตอบแทนใดใดทั้งสิ้น จึงเปิดโอกาสให้ทุกศาสนาทุกลัทธิอย่างเต็มที่ แต่โดยหลักการของศาสนาของเขา เมื่อเขาได้ประโยชน์ เขาก็เดินไปเรื่อย ๆ ดูดุจเข้ากันได้กับเรา แต่ระวัง เมื่อไรเขาเสียประโยชน์ เงื่อนไขก็จะเกิดขึ้นมา เพื่อพิทักษ์ประโยชน์ของเขา โดยไม่คำนึงเหตุผล ที่ชอบธรรมใดใดทั้งสิ้น

 

นั่นก็เป็นเพราะ สภาวะสูงสุด หรือกล่าวอีกอย่างหนึ่งก็คือ ตามหลักปรมัตถธรรมสูงสุดของศาสนาที่มีพระเจ้า มุสลิม คือชนผู้นับถือศาสนาอิสลามทั้งหลาย ย่อมมีสถานะเป็นทาส จำยอมโดยสิ้นเชิงต่อสิ่งที่บัญญัติไว้ในพระคัมภีร์ อัลกูรอานว่า พระเจ้า และ นบี รวมทั้งสิ่งที่เขาเชื่อว่า เป็นคำของพระเจ้า ในศาสนาคริสต์ พระเจ้าก็คือ ยะโฮวาห์ และคำสอนที่ชาวคริสต์เชื่อว่าเป็นคำของพระเจ้าก็คือ พระคัมภีรไบเบิล ความมีเงื่อนไขใดใด จึงขึ้นอยู่กับพระเจ้าแต่เพียงผู้เดียว และจะ ปราศจากการแสดงเหตุผลใดใดแห่งเงื่อนไขนั้นโดยสิ้นเชิง นี่คือจุดที่ไม่เป็นธรรมอย่างยิ่งของศาสนาสากลที่มีพระเจ้า และน่าเป็นสาเหตุแห่งอันตรายยิ่งใหญ่สำหรับสถานการณ์โลกยุคปัจจุบันนี้

 

 

สำหรับอิสลาม เงื่อนไขที่ชาวโลกดูจะรับไม่ได้เสียแล้ว มีอยู่ 2 ประการ ๆ แรก เป็นพฤติกรรมดั้งเดิม คือมือถือดาบ ปากประกาศความเมตตาของพระเจ้า แต่แผ่อำนาจอิทธิพลเข้ารุกรานประเทศอื่นเขาด้วยสงคราม เช่น เข้ารุกรานอาฟกานิสถาน ปากีสถาน และอินเดียตะวันตก ที่เคยเป็นดินแดนพุทธศาสนาและฮินดูในสมัยนั้น หากมุสลิมยังใช้เงื่อนไขนี้อยู่ต่อไป โดยวิธีการสงครามยุคใหม่ แน่นอน ไม่ใช่เฉพาะชาวพุทธ ฮินดู เท่านั้นที่ต่อต้าน คนทั้งโลกก็ไม่อาจจะยอมรับได้

 

และขณะปัจจุบัน เงื่อนไขของอิสลาม ที่น่ารังเกียจเป็นอย่างยิ่งก็คือ กลุ่มมุสลิมหัวรุนแรงบ้าง กองโจรมุสลิมบ้าง หรือขบวนการก่อการร้ายมุสลิม ทั้งหลาย ที่เกิดขึ้นมากมายเป็นหย่อม ๆ ทั่วโลก โดยเงื่อนไขของศาสนาอิสลาม ในเมื่อ แม้หลักการสามัญสำนึกของสามัญมนุษยชาติทั้งหลาย มุสลิมไม่ควรมีสิทธิ์ ไม่มีความชอบธรรมที่จะก่อการร้ายใดใด ไม่มีสิทธิ์โดยสิ้นเชิงที่จะตั้งตัวเป็นขบวนการ หรือคณะผู้ก่อการร้าย เพราะไม่เพียงแต่ขัดกับกลักการศาสนาที่แท้จริง คือหลักความเมตตาบริสุทธิ์ (บริสุทธิ์คือ ไร้เงื่อนไข) เท่านั้น หากแต่ขัดหลักการของความชอบธรรม และหลักสันติธรรมในหมู่มนุษย์โลกทั้งสิ้น แต่ศาสนาอิสลามก็มีเงื่อนไขไว้เช่นนั้น กล่าวคือ มีเงื่อนไขสำหรับ นักบูญเมื่อถึงคราวต้องจับอาวุธขึ้นเข่นฆ่าคนอื่นที่เป็นคนละพวกกับพวกเขา และยังเลยไปถึงเงื่อนไขที่จะฆ่าสัตว์เป็นอาหารได้ มิต่างจากคนบาป คริสต์ก็มีเงื่อนไขของตัวเอง ที่ยอมให้ใช้ความรุนแรงได้ โดยเฉพาะยุคที่คริสต์วาติกันทำศาสนาให้เป็นการเมืองยิ่งขึ้น ก็ยอมให้ใช้ความรุนแรงได้ และมีแนวโน้มว่าจะแรงขึ้น ตัวอย่างเช่นกรณี God'army ในประเทศไทยเอง การแทรกซึมไปในประเทศต่าง ๆ ที่มิใช่คริสต์ คาทอลิก ขบวนการซ่องสุมผู้คน คอยยุแยกคนให้แบ่งแตกกัน รบราฆ่าฟันกันเองของคริสต์มีอยู่ทั่วโลกเช่นเดียวกัน

 

ส่วนอิสลาม บัดนี้ทวีความรุนแรงยิ่งขึ้น มี ขบวนการก่อการร้าย กลุ่มมุสลิมหัวรุนแรง กองโจรมุสลิม กองโจรมุสลิมอาบูซายาบ ตราบจนกระทั่งพัฒนามาเป็น ขบวนการก่อการร้ายสากล ตามที่ประธานาธิบดีคลินตัน แห่งสหรัฐอเมริกาประกาศในเดือนธันวาคม 2542 (ค.ศ.1999) ซึ่ง เป็นเงื่อนไขที่ชาวโลกทั้งมวลไม่อาจจะยอมรับได้เลย และ เงื่อนไขของทั้งสองศาสนาคือคริสต์และอิสลาม ที่อนุญาตให้ ทำสงครามได้ เป็นนักบุญคนบาปได้ตามสถานการณ์ จนเกิดสงครามครูเสด นั้น น่าที่จะล้าสมัย ไปโดยสิ้นเชิง เพราะนี่คือการประกาศสงครามกันแล้วระหว่างศาสนาสากลที่มีพระเจ้าและศาสนาสากลชนิดที่มีเงื่อนไข ระหว่างคริสต์-อิสลาม

 

 

เพื่อที่จะทำความเข้าใจเรื่องนี้ ควรที่โลกจะเริ่มทำการวิจัยศึกษามาตั้งแต่ สิ่งที่เรียกว่า สงครามโฆษณาชวนเชื่อ(propaganda warfare) สงครามเย็น (cold war) ซึ่งรวมลงเป็นวิชาการสมัยใหม่ที่เรียกว่า สงครามจิตวิทยา (Psychological warfare) แล้ว และควรเฝ้าติดตามการแปรเปลี่ยนไปของสงครามยุคใหม่ ที่กำลังโน้มไปเป็น สงครามศาสนา (Religion warfare) หากศาสนาอิสลามยังพยายามจะเผยแผ่ศาสนาไปด้วยวิธีการที่พระเจ้าหรือองค์อัลเลาะห์เปิดเงื่อนไขไว้ให้ใช้ความรุนแรงได้ หรือตามที่พระนบีมุฮัมมัด ผู้รู้ตีความออกมา เช่นนี้แล้ว ยิ่งจะได้รับการจับตาจากรัฐบาลต่าง ๆ ทั่วโลกแม้แต่โลกมุสลิมเอง แนวความคิดอิสลาม คือแนวการก่อการร้ายสากลนี้ ย่อมได้รับการต่อต้านจากหมู่มนุษย์ในโลกยิ่งขึ้น นั่นหมายถึงการต่อต้านต้นตอ คือศาสนาอิสลาม และพระมหาคัมภีร์อัลกูรอานนั่นเอง ดังปรากฎชัดเจนขึ้น โดยเฉพาะอย่างยิ่ง การนำของประเทศมหาอำนาจเอง เห็นได้จากกรณีสงครามสั่งสอน ถล่ม ซัดดัม ฮุสเซน แห่งอิรัคของ สหรัฐเอมริกายุค บิล คลินตัน เพราะมนุษย์มีสติปัญญาสามารถอ่านพระคัมภีร์ของพระเจ้าเข้าใจความจริงความเท็จในพระคัมภีร์นั้นมากยิ่งขึ้น สามารถเข้าใจที่ไปที่มาอันแท้จริงของพระคัมภีร์เหล่านั้นได้อย่างไม่ผิดพลาด และในประเทศไทย ดินแดนแห่งศาสนาพุทธ ซึ่งเป็นศาสนาแห่งความเมตตาบริสุทธิ์ โดยหลักการของศาสนาและโดยสาระในพระคัมภีร์ของศาสนาเองไม่มีข้อกำหนดในเรื่องเงื่อนไขสำหรับกระทำบาปใดใด จึงย่อมไม่เห็นด้วยกับหลักการศาสนาสากลชนิดที่มีเงื่อนไข

 

 

และเป็นสิ่งที่น่าวิตกน่าระแวงระวังว่า โดยหลักการศาสนาที่มีเงื่อนไขเช่นนี้ น่าระวังว่าวันหนึ่ง เงื่อนไขของชาวมุสลิมไทย จะไปไกลจนกระทั่งเป็นทางนำมาซึ่งขบวนการก่อการร้ายมุสลิม จากต่างชาติต่างแดนมาก่อตัวบังเกิดขึ้นในเมืองไทย ที่สุขสงบ ไม่มีใครประสงค์ให้ขบวนการก่อการร้ายหรือกลุ่มหัวรุนแรงของลัทธิศาสนาใด ปรากฎขึ้นในแผ่นดินไทยอันสุขสงบ เราต้องการให้วงการนักปราชญ์ในศาสนาสากลทั้งหลาย มีเหตุผล มีการศึกษา มีฐานของข้อมูลทางศาสนาสากล มีการวิเคราะห์อย่างเป็นวิทยาศาสตร์ เพื่อป้องกัน อคติ และยอมรับเหตุผล หรือผลจากการวิเคราะห์ข้อมูล ผลการพิศูจน์แล้ว ด้วยวิทยาศาสตร์การวิจัย และวิจารณญาณของมนุษย์ยุคใหม่ มนุษย์ที่ปฏิวัติความคิดพระเจ้า เพราะ ไม่มีความชอบธรรมใดใด ที่พระเจ้าจะใช้วิธีการเผยแผ่ศาสนาของพระองค์ด้วยการสงคราม ด้วยการก่อการร้าย ด้วยกองทัพพระเจ้า ในเมื่อพระองค์พูดว่า สันติภาพเป็นหลักการศาสนาของพระองค์ การแก้ปัญหาใดใดของมนุษย์ จำเป็นต้องใช้วิธีการอันสันติ โดยไม่มีเงื่อนไข คือ ยอมรับ ยอมแพ้ต่อเหตุผลอันชอบธรรม ยอมรับฟังกัน ยอมรับการวิพากษ์ การวิจัย และการวิจารณ์อย่างกว้างขวาง โดยปราศจากอคติ จึงจะเข้าสู่ ยุคของนักปราชญ์สากลที่แท้จริง ได้ เพราะ การใช้ความรุนแรงมิควรเป็นวิถีทางของมนุษย์ผู้เจริญด้วยอริยธรรมในศาสนา ในวิชาการ ในวิทยาศาสตร์ยุคใหม่ ต่อไปอีกแล้ว โลกไม่ประสงค์ให้เกิดความรุนแรง ไม่ต้องการความรุนแรง โลกไม่ต้องการ มุสลิมหัวรุนแรง ไม่ต้องการกองโจรมุสลิม โลกไม่ต้องการความคิดอย่าง บิน ลา เดน โลกไม่ต้องการ God"s army เพราะในดินแดนไทยศาสนาพุทธ เป็นแดนที่อยู่ด้วยหลักการแห่งศาสนาบริสุทธิ์ ที่ไร้เงื่อนไข มีความสุขสงบอยู่แล้วที่ศาสนาต่าง ๆ อยู่กันอย่างลงตัวสมดุลย์และประชาชาติทั้งปวงมีความสงบสุขแล้ว จึงไม่ต้องการความรุนแรง ไม่ต้องการการแก่งแย่งผลประโยชน์ โดยเงื่อนไขของพระเจ้าองค์ใดทั้งสิ้น แม้ว่าคนไทย ทหารไทย จะเป็นชาติที่มีศิลปการป้องกันตัวเองเป็นหนึ่งในโลก เป็นชาติศิลปการมวย การรบ เป็นชาตินักรบ มีกองทหารที่กล้าหาญและเชี่ยวชาญการรบที่สุดในโลก ก็ตาม

 

3. ตาลีบันอ้างหลักการศาสนาพุทธ อย่างเป็นเงื่อนไข เพื่อที่จะทำลาย โดยอ้างว่า พระพุทธรูปเป็นเพียงดินและหิน เป็นเพียงวัตถุ และไม่พึงยึดมั่นถือมั่น ความจริงนักปราชญ์มุสลิมทั้ง 400 คนที่อยู่เบื้องหลังนั้น คิดอย่างนั้นแต่ไม่ลึกซึ้งไปถึงแก่นแห่งสัจจธรรม เพราะถ้าคิดว่าพระพุทธรูปเป็นเพียงดินหินและวัตถุ ก็จะไม่เป็นทุกข์เดือดร้อนเพราะมีพระพุทธรูปอยู่ เพราะโดยปรมัตถธรรม ดินและหิน พระพุทธรูป หรือ รูปเคารพใดใด หรือสัญลักษณ์ทางศาสนาใดใด เป็นธรรมชาติ ที่เป็นกลาง ไม่ให้คุณและโทษต่อผู้ใด ท่านยืนอยู่หน้าผานั้นมานานนับพันปีแล้ว ท่านก็ไม่พูดว่าอะไร ไม่ให้คุณใคร ไม่ให้โทษใคร ท่านเป็นกลาง ใครนับถือท่าน ๆ ก็ไม่ยินดี ใครไม่นับถือ จะขว้างปาท่านก็ไม่ยินร้าย เมื่ออิสลามเข้ามาไล่ชาวพุทธหนีไป ท่านก็อยู่ อยู่อย่างดินอย่างหิน อยู่อย่างวัตถุเหมือนเดิม ไม่มีความรู้สึกนึกคิด แต่นักปราชญ์ 400 มุสลิม เห็นเป็นสิ่งที่ขวางหูขวางตา เพราะมีอานุภาพท่วมทับความคิดนึกของอาฟกานิสถานที่เป็นมุสลิม ไม่ได้คิดเห็นสัจธรรมจริง ๆ ว่าท่านเป็นเพียงดินและหิน ตามที่อ้างต่อชาวโลก หากแต่แท้จริงเป็นเพียงเงื่อนไขของอิสลาม มิใช่คิดอย่างปราชญ์พุทธที่บริสุทธิ์ แต่คิดว่าท่านเป็นศัตรูของศาสนาอิสลาม ลองอุปมากับหินกะบะดำ ที่นครเมกกะ เมื่อมองอย่างหลักการพระพุทธศาสนา อย่างที่ชาวพุทธคิด ก็จะเห็นว่านั่นเป็นเพียงดินเพียงหิน เป็นกลาง ๆ ไม่ให้คุณไม่ให้โทษใครเหมือนกัน แต่ชาวมุสลิมไม่ทำลายเพราะคิดเอาว่าดินและหินกะบะนั้นเป็นของพระเจ้า ก็เป็นเงื่อนไขให้นับถือ แต่ถ้าเมื่อไรคิดใหม่แบบอัตตาทิฏฐิมานะ เห็นหินกะบะไม่ใช่หิน แต่เห็นเป็นวัตถุอัปมงคลขึ้นมา ก็คงต้องทำลาย ตามเงื่อนไขของอิสลามอันใหม่อีกเช่นเดียวกัน ความคิดเช่นนี้ต่างหาก ที่เป็นอันตราย และโลกจะยอมรับไม่ได้ในหลักการอิสลามชนิดนี้ เพราะเป็นความคิดที่มองลงไปไม่ลึกซึ้งถึงแก่นธรรมของสิ่งนั้น ๆ หลักการอิสลามจึงวางไว้เพียงตื้น ๆ มีอย่างมีเงื่อนไขเพื่อที่จะขจัด ศัตรูของตน คือคนนอกศาสนาอิสลาม แล้วไปอ้างหลักการศาสนาอื่นอย่างไม่สมบูรณ์ไม่ถูกต้อง จึงกลายเป็นความคิดที่เห็นแก่ตัว คิดอย่างมีเงื่อนไขเพื่อทำลายศัตรู เพราะหากคิดได้มีสติปัญญามองตลอดไปได้จริง ๆ ว่าท่านเป็นเพียงดิน หินทรายเท่านั้นก็ไม่มีเหตุผลใดที่จะใช้ความรุนแรง และทำลายเสีย โดยวิธีการที่มิแสดงเยื่อใยในสิ่งที่โลกยุคใหม่เรียกว่า สัมพันธไมตรีอันดีระหว่างประเทศ ก็ควรรักษาไว้เป็นร่องรอยแห่งประวัติศาสตร์และอารยธรรมอันเก่าแก่ของชาติอาฟกานิสถาน และของโลก เพื่อโลกจะได้ศึกษาความดีของอิสลาม ว่าดีอย่างไรชาวอาฟกานิสถานจึงหันมานับถือศาสนาอิสลามแทนศาสนาพุทธ ที่ได้วางรากฐานไว้อย่างมั่นคงถึงขนาดนั้น และจะสามารถเผยแผ่ความดีของอิสลามออกไปได้ทั่วโลก โดยวิถีทางนักปราชญ์ที่แท้จริง และโดยไม่จำเป็นต้องมีเงื่อนไขต่อไปอีกเช่นนั้น

 

 

ข้อเสนอแนะสำคัญ

 

อย่างไรก็ตาม เมื่อองค์การสหประชาชาติและประเทศต่าง ๆ ทั้งที่นับถือศาสนาพุทธและศาสนาอื่น แม้มุสลิมเองเมื่อต้านไม่ได้แล้ว ของถูกทำลายไปแล้วนั้น ชาวพุทธก็น่าจะพิจารณากอบกู้ขึ้นมาใหม่ โดยการสร้างขึ้นมาใหม่ ให้เป็นของจำลองแบบเดิมที่ถูกทำลายไป ทุกอย่าง

 

ประเทศพระพุทธศาสนาที่น่าพิจารณาจัดสร้างพระพุทธรูปเหล่านั้นขึ้นมาใหม่น่าจะได้แก่

 

1. ประเทศไทย โดยเลือกสถานที่เป็นป่าและภูเขาที่ละม้ายเหมือนที่เดิมในอาฟกานิสถาน แล้วดำเนินการสร้างขึ้นมาใหม่ให้เท่าขนาดองค์จริงที่ถูกทำลาย และพร้อมกันนั้น ควรจัดระบบสิ่งที่แวดล้อมให้เป็นศาสนสถาน โดยเฉพาะอย่างยิ่งให้มีลักษณะเป็น อุทธยานพุทธเกษตร ที่สำหรับปฏิบัติธรรมกรรมฐานทุกชนิดของนักบวชในพระพุทธศาสนา ตามหลักไตรสิกขาขององค์พระสัมมาสัมพุทธเจ้า สถานที่ น่าจะเลือกให้เหมาะสม ประการแรก ถ้าได้สถานที่ตามแนวเขตไทยพม่าทางเหนือของประเทศไทย ก็น่าจะเป็นผลดีเพราะอยู่เขตแดนของสองประเทศพระพุทธศาสนาด้วยกัน คือไทยกับพม่า เพื่อที่จะได้ร่วมมือขอความร่วมมือในโครงการนี้จากรัฐบาลพม่าได้ อันจะเป็นแนวทางเชื่อมสัมพันธไมตรีกันอย่างลึกซึ้งต่อไปในอนาคต ในประเทศไทยยังมีองค์การพระพุทธศาสนาระดับโลกหลายองค์การ เช่น องค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก (พสล./The World Fellowship of Buddhists/WFB) ซึ่งโดยหน้าที่ น่าจะมีความเหมาะสมสำหรับงานส่วนริเริ่มนี้ โดยเป็นผู้ดำเนินการประสานงานไปยังประเทศพุทธศาสนาทั่วโลก สำหรับรัฐบาลไทย งานนี้น่าจะเป็นภาระอันสำคัญยิ่งเพื่อสนองความต้องการทางจิตใจอันยิ่งใหญ่ของประชาชน ยามเมื่อถูกทำลายจิตใจลงอย่างยิ่งใหญ่ในเวลานี้รัฐบาลไทยจึงน่าจะเป็นหน่วยประสานงานระดับโลกอีกหน่วยหนึ่ง กล่าวคือ ภาคเอกชนและภาครัฐบาลควรร่วมมือดำเนินโครงการนี้

 

2. ประเทศสหรัฐอเมริกา จีน ศรีลังกา และอินเดีย 3 ประเทศใหญ่นี้ น่าพิจารณาจัดสร้างพระพุทธรูปมรดกโลกนี้ขึ้นมาใหม่ ในประเทศของตน เพราะทั้งสี่ประเทศนี้ ต่างก็ได้เสนอขอซื้อพระพุทธรูปมรดกจากอาฟกานิสถานมาด้วยกัน โดยเฉพาะศรีลังกา แม้ได้เพียงซากสลักหักพังก็ยินดี และน่าจะใช้แนวความคิดอุทธยานพุทธเกษตร ไปดำเนินการเช่นเดียวกับประเทศไทย การติดต่อประสานงานน่าจะเริ่มขึ้นจากองค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลก โดยเสนอแนวคิดนี้ผ่าน วารสารขององค์การซึ่งออกโดยปกติ อยู่แล้ว (NEWSLETTER) หรือออกเอกสารสกู๊ปพิเศษ เริ่มตั้งแต่การประมวลข่าวสารข้อมูลเกี่ยวกับความเป็นมาของพระพุทธรูปมรดกโลกที่อาฟกานิสถาน พร้อมทั้งประวัติศาสตร์ อย่างละเอียด เผยแผ่ออกไปสู่ชาวพุทธทั่วโลก และเริ่มดำเนินการประชุมปรึกษาหารือกันเพื่อให้โครงการนี้ เป็นรูปเป็นร่างขึ้นมา ในการนี้ ควรเป็นภาระหน้าที่ของส่วนรวม องค์กรรวมของคณะสงฆ์ไทย และองค์กรชาวพุทธทั้งสิ้น ไม่ควรที่ผู้ใดผู้หนึ่งพึงทำเอง เพราะจะกระทบส่วนรวมมาก อาจจะเปิดช่องทางเสื่อมเสียได้ง่าย คณะสงฆ์ไทยทั้งสิ้น มหาวิทยาลัยพระพุทธศาสนาแห่งโลก มหาวิทยาลัยมหาจุฬาลงกรณ์ราชวิทยาลัย มหาวิทยาลัยมหามกุฏราชวิทยาลัย นิสิตนักศึกษามหาวิทยาลัยสงฆ์ของไทยทั้งสองแห่ง และพระสงฆ์ทุกรูป อันเป็นหน่วยงาน องค์กร ที่จะได้ประโยชน์โดยตรงในการปฏิบัติธรรมกรรมฐานจากสถานที่ก่อสร้างเป็นอุทธยานพุทธเกษตรนี้ มูลนิธิทางพระพุทธศาสนา องค์กรทางพระพุทธศาสนาทุกองค์กรควรร่วมมือกัน พระสงฆ์ อุบาสก อุบาสิกา พุทธบริษัท 4 มาร่วมกันหมดเอาใจใส่ให้ความร่วมมือด้วยการประชาสัมพันธ์โครงการนี้ออกไปอย่างกว้างขวาง ในขณะเดียวกันก็ประสานงานไปกับแผนกงานด้านการเผยแผ่พระพุทธศาสนาออกไปทั่วโลก ให้เกิดกระแสพระพุทธศาสนาขึ้นทั่วโลกด้วย และเน้นการปฏิบัติธรรมมาสู่ยุคใหม่เพื่อแก้ไขวิกฤตของโลกด้วยวิถีทางพุทธธรรม คือวิถีทางศาสนาสากลชนิดที่ไม่มีเงื่อนไข และโครงการใหม่คือโครงการฟื้นการก่อสร้างพระพุทธรูปมรดกโลกที่ถูกถล่มทำลายในอาฟกานิสถาน และโครงการอุทธยานพุทธเกษตรซึ่งจะเป็นที่สงบ และศูนย์ศึกษาพระพุทธศาสนธรรมกรรมฐานตามหลักไตรสิกขาให้บังเกิดผลสัมฤทธิ์ขึ้นมาจริง ๆ ท่ามกลางกระแสโลกยุคใหม่

 

เราควรจะเริ่มได้ตั้งแต่บัดนี้ ตามหลักการ คิด พูด และทำ ขณะนี้ร่วมกันคิดอย่างเอาจริงเอาจัง แล้วพูด แล้วทำ เพื่อให้เกิดผลขึ้นมาจริงจังได้ และที่สำคัญยิ่งก็คือควรได้องค์อุปถัมภกที่มีบารมีแก่กล้าพอจึงจักเดินงานไปได้โดยเรียบร้อย สำหรับในต่างประเทศ ถ้าสามารถโน้มน้าวใจองค์การสหประชาชาติ หรือสหรัฐอเมริกาให้เห็นชอบในโครงการนี้ และดำเนินการก่อสร้างขึ้นที่สหรัฐอเมริกาได้ก็จะเป็นผลดีต่อการเผยแผ่พระพุทธศาสนา จีนและอินเดีย ศรีลังกา หรือญี่ปุ่น แม้ลาว และกัมพูชาเองก็ตาม สามารถสร้างอุทธยานพุทธเกษตรเช่นนี้ขึ้นมาได้หลาย ๆ แห่ง

 

การดำเนินงาน องค์การพุทธศาสนิกสัมพันธ์แห่งโลกน่าจะสามารถรับเป็นเจ้าของเรื่อง จัดทำเป็นโครงการขึ้นมาโดยละเอียด รัฐบาลไทย พิจารณากำหนดสถานที่ก่อสร้าง โดยคำนึงประโยชน์ที่จะได้จากการเป็นอุทธยานพุทธเกษตร สำหร้บที่ปฏิบัติธรรมกรรมฐานทุกชนิดของหมู่สงฆ์ในบวรพุทธศาสนา สำหรับนักศึกษาพุทธศาสนธรรมของมหาวิทยาลัยพุทธศาสนาแห่งโลก และมหาวิทยาลัยสงฆ์ไทยทั้งมหาจุฬา และมหามกุฏราชวิทยาลัย รวมทั้งเป็นสถานที่ท่องเที่ยวทัศนาจรเชิงธรรมและการปฏิบัติธรรมกรรมฐานของชาวพุทธทั่วโลกด้วย

 

เมื่อได้กำหนดโครงการแล้ว การประชาสัมพันธ์จะต้องเข้มแข็งโดยผนวกเอางานเผยแผ่พระพุทธศาสนาเข้าด้วยกันพร้อมกับงานปฏิรูประบบการต่าง ๆ ในหมู่สงฆ์ ให้เน้นการปฏิบัติธรรม ตามไตรสิกขาอย่างจริงจัง มุ่งทางปฏิบัติอบรมตัวเองอย่างหนัก เริ่มด้วย ศ๊ล สมาธิ ปัญญา โดยมีการศึกษาธรรมชาติ ตามหลักกรรมฐานทางพระพุทธศาสนาทุกชนิดทุกวิธีการเพื่อให้บรรลุเป้าหมายสูงสุดตามอุดมการณ์การพระพุทธศาสนา คือมรรคผลนิพพาน สิ้นสุดลงที่อุทธยานพุทธเกษตร โดยหวังผลด้านนามธรรมเป็นหลักจากโอกาสแห่งสถานการณ์อันเหมาะสมนี้เอง

 

ในรายละเอียดแง่คิดและข้อเสนอแนะ หนังสือพิมพ์ดีจะพยายามนำมาเสนอต่อไป สำหรับ ดี เล่มนี้ โปรดอ่านด้วยความสุขุมคอลัมน์ สากลจักรวาล สากลศาสนา และ ไตรสิกขา เราขอให้พินิจสักหน่อยในบางหัวข้อในคอลัมน์ เฝ้าดูวัฒนธรรมโลกจากจอแก้ว โดยมองประเด็น ความถูกต้องกับความชอบธรรม มีการวิเคราะห์ประเด็นปัญหาอะไรอื่นบ้าง โปรดเลือกอ่านจากหน้าสารบาญตามอัธยาศัย หนังสือพิมพ์ดีขอรำลึก บวร เนตรหาญ กรรมการมูลนิธิพระเทพวรมุนี(เสน ปญฺญาวชิโร) นายกพุทธสมาคมจังหวัดศรีสะเกษ มรณะเมื่อ ๒๓ มีนาคม ๒๕๔๔ พระราชทานเพลิงศพ ณ เมรุวัดมหาพุทธารามเมื่อ ๓๑ มีนาคม ๒๕๔๔ อายุ ๗๓ ปี และขออนุโมทนา สำนักงานสามัญศึกษาศรีสะเกษ ที่ให้ความอุปถัมภ์โดยอนุญาตให้ใช้เครื่องมือสมองกลมีเครื่องพิมพ์และเครื่องถ่ายเอกสารสำหรับทำหนังสือพิมพ์ดี พร้อมอนุญาตเจ้าหน้าที่คือ อาจารย์สมจิตร กอปรทศธรรม ให้ดูแลเครื่องมือดังกล่าวมาตั้งแต่ฉบับที่21แล้ว พบกันใหม่ในฉบับหน้า สวัสดีครับ.

 

 

บรรณาธิการ

ม.ค.-ก.พ.-มี.ค.-เม.ย. ๔๔